Ήλιος, θάλασσα και μεζέδες στο τραπέζι – η πεμπτουσία των διακοπών! Aπό τους αρχαίους χρόνους ήταν τα θαλασσινά περιζήτητοι μεζέδες. Αλλά πόσοι γνωρίζουν ότι κάποια θαλασσινά ανήκουν στα προστατευόμενα είδη και δεν θα έπρεπε καν να υπάρχουν στο μενού;
Μέσα στην μεγάλη ποικιλία από μύδια, στρείδια και πολλά άλλα, λιγότερο γνωστά είδη, όπως οι πεταλίδες, τα κυδώνια ή τα όμορφα αυτάκια της θάλασσας, βρίσκουμε αρκετά συχνά και πίννες, μπουχώνες ή πετροσωλήνες.
Όμως, η συλλογή και το εμπόριο αυτών των ειδών αλλά και η καταστροφή των τόπων όπου ζουν (ενδιαιτήματα) απαγορεύονται από την ελληνική και κοινοτική νομοθεσία, καθώς και από διεθνείς συμβάσεις όπως η Σύμβαση της Βέρνης (1979). Αυτό συχνά δεν το γνωρίζουν ούτε οι ίδιοι οι ψαράδες ή οι εστιάτορες. Έτσι συχνά διαφημίζονται πετροσωλήνες ή πίννες ακόμα και στο διαδίκτυο, ως η εξαιρετική λιχουδιά του καταστήματος.
Από τα πάνω από 1.000 είδη θαλάσσιων σαλιγκαριών ή διθύρων που έχουν καταγραφεί στην Ελλάδα προστατεύονται 7 είδη. Πολλά από αυτά τα μαλάκια έχουν ήδη υπεραλιευτεί και οι πληθυσμοί τους έχουν μειωθεί επικίνδυνα όπως η πίννα. Από την άλλη, κάποιες μέθοδοι συλλογής καταστρέφουν συνολικά το ενδιαίτημα μαζί με τα υπόλοιπα ζώα και φυτά που ζουν εκεί, όπως στην περίπτωση των πετροσωλήνων που ζουν χωμένοι μέσα σε ασβεστολιθικά πετρώματα και πρέπει να σπάσει κανείς τον βράχο για να τους μαζέψει.
Φωτογραφία: κομμάτι πέτρας που είχε πετροσωλήνες
Άλλες φορές πάλι τα ζώα συλλέγονται ως δολώματα ή και απλά για την διακόσμηση μιας ταβέρνας ή ενός τζακιού…
Τα είδη που προστατεύονται είναι:
1. Πετροσωλήνες/δάχτυλοι/βάλανοι/χουρμάδες
(Lithophaga lithophaga)
2. Πίννα
(Pinna nobilis)
3. Μεγάλο χτένι
(Pecten jacobaeus)
4. Μπουχώνα ή κοχύλα
(Tonna galeα)
5. Γαιδουροπόδαρο ή βασιλικό στρείδι
(Spondylus gaederopus)
6. Δάκτυλο ή φτερά αγγέλων
(Pholas dactylus)
7. Σαλιγκαράκια
(Osilinus articulatus,
Osilinus turbinatus
και
Phorcus mutabilis)
Τι κάναμε εμείς:
Για να διαπιστώσουμε πόσο διαδεδομένο είναι το παράνομο εμπόριο των παραπάνω μαλακίων και το κατά πόσο υπάρχουν τοπικές διαφορές στην κατανάλωση ανά την Ελλάδα, συμμετείχαμε το 2009-2010 μαζί με το ΕΛΚΕΘΕ και το παν/μιο Αιγαίου σε μια έρευνα ανά την Ελλάδα με επικεφαλής τον δρ Στέλιο Κατσανεβάκη (τότε ΕΛΚΕΘΕ, βλ. και βιβλιογραφία).
Πήραμε συνεντεύξεις από τους ιδιοκτήτες/μάνατζερ 219 εστιατορίων σε 92 περιοχές σε ολόκληρη σχεδόν την ακτογραμμή της Ελλάδας. Βάσει ενός καταλόγου με φωτογραφίες 20 ειδών για τον ακριβή προσδιορισμό του κάθε είδους (ή ομάδων συγγενικών ειδών όταν δεν ήταν απόλυτα σαφείς οι διαφορές), ρωτούσαμε αν και πόσο συχνά προσφέρεται το κάθε ένα από αυτά στο συγκεκριμένο μαγαζί και από ποιά περιοχή προέρχεται το εμπόρευμα. Μέσα στα 20 είδη ήταν και τα ανωτέρω 7 προστατευόμενα χωρίς να αναφέρεται βέβαια κάτι περί προστασίας τους. Να τονίσουμε εδώ ότι οι πληθυσμοί και των 20 ανωτέρω ειδών μειώνονται, είτε είναι προστατευόμενα είτε όχι.
Και τα 20 είδη του καταλόγου μας είχαν υπάρξει για τουλάχιστον μια φορά στο μενού. Η αξιολόγηση των –ανώνυμων– απαντήσεων έδειξε ότι σχεδόν τα μισά από το σύνολο των εστιατορίων (42%) είχε στο μενού τουλάχιστον μια φορά κάποιο προστατευόμενο είδος, έστω και στην κατηγορία «σπάνια». Ορισμένα προστατευόμενα είδη ήταν αρκετά συχνά στον κατάλογο (κατηγορίες «περιστασιακά», «συχνά», «πάντα»), κάποια μάλιστα συχνότερα και από μη προστατευόμενα είδη.
Στην πρώτη θέση από τα προστατευόμενα είδη –και πέμπτη (!) θέση στο σύνολο, μετά τα μύδια, τα κυδώνια, τις γυαλιστερές και τα στρείδια αλλά πιο συχνά από χάβαρα, καλόγνωμες και άλλα είδη που προσφέρονται νόμιμα– ήταν οι πετροσωλήνες με 23% των εστιατορίων ανά την Ελλάδα να τους έχουν στο μενού (πολλά χρόνια τώρα, θεωρούνται ιδιαίτερη λιχουδιά). Στην Εύβοια μάλιστα, όπου υπάρχει παράδοση στην κατανάλωση πετροσωλήνων, βρήκαμε το είδος σε ποσοστό 65% των εστιατορίων. Δεύτερος σε προσφορά ήταν ο Σαρωνικός με το 25% των εστιατορίων: βρήκαμε πετροσωλήνες παντού, στον Πειραιά, στο κέντρο αλλά και στα βόρεια προάστεια, μακριά από την θάλασσα.
Σε πανελλαδικό επίπεδο, το μεγάλο χτένι ήταν δεύτερο σε προσφορά από τα προστατευόμενα είδη με 19% και η πίννα τρίτη με 16% των εστιατορίων. Η προσφορά ήταν υψηλότερη στο Β. και Ν. Αιγαίο, γεγονός που ισχύει και για τα περισσότερα από τα υπόλοιπα 4 είδη. Τα είδη με το χαμηλότερο ποσοστό προσφοράς πανελλαδικά ήταν οι κοχύλες και τα φτερά αγγέλων (1,5%). Ενδείξεις για παράνομες εισαγωγές από άλλες χώρες δεν υπήρξαν, στις περισσότερες περιπτώσεις μάλιστα, τα μαλάκια είχαν συλλεγεί επί τόπου.
Να πούμε εδώ ότι σε ένα εστιατόριο του Β. Αιγαίου βρέθηκαν και μπουρούδες στην προσφορά.
Οι μπουρούδες (Charonia lampas και Charonia variegata) δεν ήταν στον κατάλογό μας καθώς δεν προστατεύονται από την ελληνική νομοθεσία.
Προστατεύονται όμως από τις διεθνείς Συμβάσεις της Βέρνης και της Βαρκελώνης.
Τα αποτελέσματά μας αποδεικνύουν ότι η υπάρχουσα νομοθεσία δεν εφαρμόζεται. Το κράτος θα πρέπει εδώ να επέμβει και προληπτικά μέσω ενημέρωσης αλλά και κατασταλτικά με ελέγχους επί τόπου. Από την δημοσίευση των αποτελεσμάτων μας το 2011 και μέχρι σήμερα, τίποτα δεν έχει γίνει από πλευράς των αρχών. Έτσι, και μετά την σχετική καταγγελία στο Συμβούλιο της Ευρώπης/Σύμβαση της Βέρνης από τον καθ. Στ. Κατσανεβάκη, στείλαμε τον Φεβρουάριο 2016 όλοι μαζί και νεώτερα στοιχεία που συλλέξαμε κυρίως από το διαδίκτυο, όπως μας ζητήθηκε. Ωστόσο, αυτή η διαδικασία είναι ιδιαίτερα χρονοβόρα μέχρι να υπάρξουν ορατά αποτελέσματα…
Εμείς όμως οι πολίτες, όλοι μαζί και ο καθένας ξεχωριστά, μπορούμε και πρέπει να συνεισφέρουμε επί τόπου στην προστασία αυτών των – σπάνιων πια – ειδών των ελληνικών θαλασσών:
-
να μην συλλέγουμε τα συγκεκριμένα είδη ως ερασιτέχνες ή επαγγελματίες ψαράδες, ούτε για δολώματα
-
να μην τα παραγγέλνουμε στις ταβέρνες ή να τα στέλνουμε πίσω αν μας προσφερθούν
-
και να εξηγούμε στους ταβερνιάρηδες ότι αυτοί οι μεζέδες ανήκουν στα προστατευόμενα είδη
Αυτή η στάση μπορεί να φέρει αποτελέσματα
πολύ πιο γρήγορα από τις περίπλοκες
και μακροχρόνιες διαδικασίες
στα πλαίσια των διεθνών Συμβάσεων!
Βιβλιογραφία: S. Katsanevakis, D. Poursanidis, Y. Issaris, A. Panou, D. Petza, V. Vassilopoulou, I. Chaldaiou and M. Sini (2011). “Protected” marine shelled molluscs: thriving in Greek seafood restaurants. Mediterranean Marine Science 12(2), 429-438.
